Üç Nokta … Türbülans

Türk medyasında malesef yamaç paraşütünün “ters rüzgardan” kurtuluşu yokmuş gibi gösterilmekte, bunun sonucunda da yamaç paraşütü yapanlara “lemmings” gibi bakılmakta.. Ama neyse ki durum bu kadar trajik değil. Bu yazıda da türbülanstan kaçınmaktan ve türbülans sonucu oluşan riskleri çok azaltacak aktif korunma yöntemlerinden bahsedeceğiz. Tabii önce türbülansın yapısını tanımalıyız.

 

• Basınç farkı olan yerlerde, hava yüksek basınçtan alçak basınca doğru hızlanır. Basıncı eğimli bir yüzey, hava molekküllerini de yayla bağlı toplar olarak düşünürsek; yokuşa önce gelen topun arayı açarak yayı germesi ve topların salınıma girmesi gibi, basınç farkının şiddetine göre hava da hareket yönünde hız salınımları gösterir (darbeli rüzgar). (Şekil.1) Aynı darbeler dikey yönde de olabildiğinden, termiğin ivmesinin değiştiği şartlarda hava daha türbülanslıdır. Temp, yani radyosonda analizi incelenerek görülebilir (Temp analizinden başka bir sayıda bahsedeceğim).

• Rüzgar, önündeki engellerin arkasındaki yüzeyi tam takip edemediğinde mekanik türbülans ve/veya rotor oluşur. Dik yamaçların veya evlerin rüzgaraltı tarafında görülür. Eğimin çok hafif olduğu yerlerde oluşmaz (Şekil 2). Rotorun en güçlü olduğu yer tepenin hemen arkasıdır, ancak rüzgar ve tepe yapısına bağlı olarak havanın tepe yüksekliğinin 3-4 katı arkasına kadar şiddetli türbülans içermesi olasıdır. Çünkü akışkanlarda kapalı dairesel hareketler enerjilerini uzun süre koruyabilir. Bu enerji korunmasını gözünüzde canlandırabilmek için, vapur harekete geçerken pervane suyunda oluşan vortekslerin kalıcılığını gözlemleyebilirsiniz.

Şekil 1: a) darbe türbülansı (mavi: hızlı akış- kırmızı: yavaş akış) b) mekanik türbülans: hem yatay hem dikey yönde olabilir.

 

c) tabaka ve termik türbülansı d) termik arkası mekanik türbülans (yatay kesit)
Darbeli rüzgar, rüzgarın neredeyse periyodik olarak hızının değişmesi olup, diğer türbülans türlerine göre daha basit (doğrusal) bir hareket içerir. Oysa mekanik, termik ve tabakasal türbülans dikey (ve bazen yanal) yönde dairesel ve kaotik hava akışları taşır. Mekanik türbülans neredeyse tamamen dairesel hareket içerirken, sürtünme sonucu olan türbülansta hem dairesel hem de yukarı ve aşağı doğrusal hareketler de olabilir.

Benim uçuşlarımdan tecrübe ettiğim kadarıyla, rotor kesinlikle uzak durulması gereken bir yapı. Ancak rotorun bulunduğu kısmın yüksekliği tepeden uzaklaşırken değişiklik göstermiyor ve bu yuzden tepeden 300-400m+ uzaklaşana kadar sırt yüksekliğinin üzerinde kalmanız kesinse, arkaya geçerken de güvendesiniz.

Tabii eğer istemsiz olarak rüzgaraltı tarafta çöktüyseniz (mesela rüzgarda termikle birlikte arkaya sürüklenme sonucu, veya lee-tarafi termiklerinde termiği kaybetmekten olabilir) ve kanadınız tepe çizgisinin altına indiyse, dümdüz uzaklaşmaya çalışmak yerine tepeye çok yakın uçup şansınıza dua etmek, uzaklaşmaktan (ve rotorun en güçlü olduğu 50m içine girmekten) daha güvenli olacaktır. Çünkü çoğu zaman ilk rotor, dairesini tamamlayamayıp yarım daire şeklinde kalır, böylece sadece sizi yamaca doğru yapıştırmak istercesine iten darbeli bir rüzgarda uçuyor gibi olursunuz; en azından dikey hareketler sınırlı kalır. Eğer tepe hattının 50-100m altına inmişseniz, tepeden açılmadan uçmak rahat bir hal almış demektir. Biraz daha irtifa kaybedip artık güvenli bir bölgeye kaçabilirsiniz :-)

Türkiye’de rotor açısından en dikkatli olunması gereken yer
Ölüdeniz-Babadağ’dır. 1700m’de hakim rüzgar kuzeyken bile termik rüzgarina güneye kalkış yapanlar olmaktadır. Aynı şekilde 1900m’de termiklerin güçlü olduğu zamanlarda hem kuzey, hem güney, hem doğu kalkışlarında rüzgar karşıdan gelebilir –ve hatta kalkışların tam ortasından dustdeviller çıkabilir–. Aslında termiğin dağı yalayarak çıkması sonucu olan bu rüzgarlar, termik kesildiği anda kendisini hakim rüzgara bırakıp rüzgaraltı tarafta rotor oluşturabilmektedir. Bu sebeple kalktığınız yamaçta uçuş şartları zorlaşırsa bu oluşumu farkedip zamanında uzaklaşmak yerinde olacaktır.

Foto: Tepesi karlı tepelerin sırt çizgisinde biten, konum değiştirmeyen bulutlar rotor işaretidir. Kar süprüntüsü rotor içinde sıvılaşıp bulut oluşturmaktadır. Örneğin burada rüzgar sağ taraftan esiyor, zirvenin solu rotor bölgesi.

Bu e-Posta adresi istenmeyen posta engelleyicileri tarafından korunuyor. Görüntülemek için JavaScript etkinleştirilmelidir.